(wersja polska poniżej)
Heldin: IRENA BOBOWSKA / NENIA
*3.9.1920 r. Poznań (Polska), +26.9.1942 r. Berlin-Plötzensee.
Eine junge Frau. Eine hochbegabte Malerin und Dichterin. Trotz ihrer körperlichen Behinderung war sie ein aktives, lebhaftes Mädchen und entwickelte ihre literarischen, künstlerischen und organisatorischen Talente.
Die Eltern von Irena Bobowska wurden beide in Berlin geboren, wo ihre Familien lebten, und es heißt, dass sie sich schon seit ihrer Kindheit kannten. Erst jedoch nach ihrer Rückkehr nach Poznań trafen sie sich wieder, gründeten eine Familie und wohnten am Alten Markt 71/72. Im Mietshaus nebenan betrieb Zofia ein Atelier und einen Hutladen. Nach der Wirtschaftskrise im Jahr 1927 wurde Teodor Beamter der Kommunalverwaltung und engagierte sich in militärischen Organisationen. 1936 zogen die Bobowskis in ein kleines Haus in der Warszawska-Straße 116.
und im Rollstuhl saß. / W wieku dwóch lat przeszła chorobę Heinego-Mediny, w wyniku której do końca życia nosiła szyny na nogach i jeździła na wózku inwalidzkim.
IRENA BOBOWSKA / Pseudonym OTTER
Pfadfinderin, Aktivistin, Mitgliederin von Posener Untergrundorganisationen während der Nazi-Besatzung
– der Bewaffneten Organisation von Posen, der Militärischen Organisation der Westgebiete.
Nach der Septemberniederlage 1939, bereits in den ersten Wochen der Besatzung, schloss sich Irena Bobowska unter dem Pseudonym “Wydra” (“Otter”) den Untergrundaktivitäten an.
Ab November 1939 initiierte sie und redigierte die Untergrundzeitschrift “Weckruf” (“Pobudka”). Der Chefredakteur der Zeitung war der Cousin von Irenas Mutter, Roman Kwiatkowski, aber Irena war das “Herz und die Seele des gesamten Redaktionsteams” – sie war für das Schreiben von Artikeln und die Vervielfältigung und Verteilung der Zeitung zuständig, wofür sie ihren Rollstuhl benutzte. Darin trug sie auch Waffen. Ihre Schwestern Teodora und Ursula waren ebenfalls in der Organisation aktiv. Das Redaktionsbüro befand sich in der Wohnung von Roman Kwiatkowski in der Poznańska-Straße 27 und im Haus der Familie Bobowski in der Warszawska-Straße 116 in Poznań. Die Zeitschrift erschien wöchentlich oder vierzehntägig mit einem Umfang von 4 bis 9 Seiten und einer Auflage von etwa 30-100 Exemplaren. Sie enthielt militärische Informationen aus Polen und der Welt und entlarvte die deutsche Kriegspropaganda. Leider ist keine Ausgabe von “Pobudka” erhalten geblieben. Am 20. Juni 1940 wurde Irena zusammen mit den anderen Mitgliedern der Redaktion von der Gestapo verhaftet (wahrscheinlich durch Denunziation).
Irena w mundurze, w ogrodzie przy jej domu na ulicy Warszawskiej. Dziś dom nie istnieje.
IRENA BOBOWSKA / NUMMER 1627/42
Nach ihrer Verhaftung wurde Bobowska zum Verhör in das Hauptquartier der Geheimen Staatspolizei im Soldatenhaus in Poznań und anschließend in das Konzentrationslager Fort VII (Fort Colomb) gebracht, wo sie in Zelle Nr. 23 untergebracht war. Von dort aus schickte sie Kassiber nach Hause.
Będąc w więzieniu w Forcie VII (Poznań) Bobowska otrzymywała od rodziny paczki z jedzeniem, papierosami, ubraniami i wysyłała do domu paczki z brudną bielizną, w której ukrywała grypsy – listy do bliskich. Opisywała w nich swoje doświadczenia z więzienia, życie codzienne, dodawała bliskim otuchy, nigdy się nie skarżyła.
Wahrscheinlich im Oktober 1940 wurde sie in das Gefängnis in Wronki gebracht, wo die Bedingungen sehr schlecht waren, sie wurde gefoltert und von deutschen Wächterinnen schikaniert, die ihr nicht glaubten, dass sie nicht laufen konnte. Ihr Rollstuhl und die Schienen wurden ihr weggenommen, und sie musste auf dem schmutzigen Boden des Gefängnisses kriechen. Dort herrschten Hunger und Kälte, Ungeziefer, Schmutz und Krankheiten waren weit verbreitet.
In Wronki begann Irena, Gedichte zu schreiben, um unter den schwierigen Bedingungen nicht zusammenzubrechen.
Im April 1941 wurde Bobowska nach Berlin gebracht – zunächst in das Gefängnis Spandau und dann in das Gefängnis Alt-Moabit (Alt-Moabit 12a, Abt. III 76). Hier waren die Bedingungen viel besser, Bobowska schrieb weiter Gedichte und zeichnete auch viel. Sie schickte Briefe nach Hause, die sie auf Deutsch schreiben musste. Später wurde Bobowska in das Frauengefängnis Barnimstraße verlegt und nach der Verhandlung und Verurteilung am 12.8.1942 in das Gefängnis Berlin-Plötzensee (Gefangenenbuchnummer: 1627/42), wo das Urteil am 26. September 1942 um 4.36 Uhr mit der Guillotine vollstreckt wurde.
nicht abgeschickt, getippt von ihren Freundinnen aus Dąbrówka.
Ostatni list Ireny do mamy z dnia 26 września 1942. Nie wysłany, przepisany na maszynie przez koleżanki z Dąbrówki.
Bohaterka: IRENA BOBOWSKA / NENIA
*3.9.1920 r. Poznań (Polska), +26.9.1942 r. Berlin-Plötzensee.
Młoda kobieta. Niezwykle utalentowana rysowniczka i poetka. Pomimo niepełnosprawności fizycznej, była aktywną, pełną życia dziewczyną, rozwijającą swoje talenty literackie, plastyczne i organizacyjne.
Rodzice Ireny Bobowskiej urodzili się oboje w Berlinie, gdzie mieszkały ich rodziny i podobno znali się już od dziecka. Jednak dopiero po powrocie do Poznania spotkali się ponownie i założyli rodzinę. Zamieszkali na Starym Rynku 71/72. W kamienicy obok mama Ireny prowadziła pracownię i sklep z kapeluszami. Ojciec Teodor po kryzysie ekonomicznym w 1927 roku został urzędnikiem samorządowym i zaangażował się w działania organizacji wojskowych. W 1936 roku Bobowscy przenieśli się do małego domku przy ul. Warszawskiej 116.
IRENA BOBOWSKA / Pseudonim WYDRA
Harcerka, działaczka, członkini poznańskich organizacji konspiracyjnych podczas okupacji – Poznańskiej Organizacji Zbrojnej, Wojskowej Organizacji Ziem Zachodnich.
Po klęsce wrześniowej 1939 r., już w pierwszych tygodniach okupacji Irena Bobowska przystąpiła do działalności konspiracyjnej pod pseudonimem „Wydra”.
Od listopada 1939 r. była inicjatorką i redaktorką pisma podziemnego „Pobudka”. Redaktorem naczelnym pisma
był kuzyn matki Ireny, Roman Kwiatkowski, ale “duszą i sercem całej redakcji” była Irena. Zajmowała się pisaniem artykułów oraz powielaniem i kolportażem gazet – do tego służył jej wózek inwalidzki. Przewoziła w nim także broń.
W organizacji działały też jej siostry: Teodora i Urszula. Siedziba redakcji mieściła się w mieszkaniu Romana Kwiatkowskiego przy ul. Poznańskiej 27 i w domu rodziny Bobowskich przy ulicy Warszawskiej 116. Pismo ukazywało co tydzień lub co dwa tygodnie, liczyło od 4 do 9 stron, miało nakład ok. 30-100 egzemplarzy. Zawierało informacje wojskowe z Polski i ze świata i demaskowało niemiecką propagandę wojenną. Niestety nie zachował się żaden numer „Pobudki”. 20.6.1940 r., Najprawdopodobniej w wyniku donosu, Irena została aresztowana przez Gestapo wraz z pozostałymi członkami redakcji “Pobudki”.
IRENA BOBOWSKA / NUMER 1627/42
Po aresztowaniu Bobowska była przesłuchiwana w siedzibie Tajnej Policji Państwowej (gestapo) w Domu Żołnierza a następnie przewieziono ją do obozu karno-śledczego w Forcie VII (fort Colomb), gdzie była osadzona w celi nr 23. Stamtąd wysyłała do domu grysy. Prawdopodobnie w październiku 1940 r. wywieziono ją do więzienia we Wronkach, gdzie warunki były bardzo złe, była torturowana i szykanowana przez niemieckie strażniczki, które nie wierzyły, że nie może chodzić. Zabrano jej wózek i szyny, musiała się czołgać po brudnej posadzce więzienia. Panował tam głód i zimno, rozpowszechniło się robactwo, brud i choroby.
We Wronkach zaczęła pisać wiersze by się nie załamywać w trudnych warunkach.
W kwietniu 1941 r. przewieziono Bobowską do Berlina – najpierw do więzienia w Spandau, a potem Alt-Moabit (Alt-Moabit 12a, oddz. III 76). Tu warunki były o wiele lepsze, Bobowska nadal pisała wiersze, dużo też rysowała. Wysyłała listy do domu, pisane już po niemiecku.
Później przeniesiono Bobowską do kobiecego więzienia Barnimstrasse, a po procesie i wyroku, który zapadł 12.8.1942 r., do więzienia Berlin-Plötzensee (Numer w rejestrze osadzonych: 1627/42), gdzie 26.9.1942 r. o godzinie 4.36 rano wykonano wyrok przez zgilotynowanie.
Archiv / materiały archiwalne: Mitgliederinnen / Członkinie Stowarzyszenia Przyjaciół Szkoły im. Dąbrówki, Poznań;
“NENIA” von Stefania Tokarska-Kaszubowa (Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 1999); Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej www.zawacka.pl; Instytut Pamięci Narodowej IPN www.ipn.gov.pl